Czy możliwe jest leczenie depresji w czasie ciąży?

Kobiety chore na depresję, te zwłaszcza, które mają już za sobą doświadczenie depresyjnego nawrotu, zadają sobie pytanie, jak ciąża może wpłynąć na ich stan zdrowia. Czy może nastąpić nawrót depresji, a jeśli tak, to jaka wtedy jest możliwa pomoc.

Czy ciąża wpływa na stan psychiczny?

Można spotkać się z twierdzeniem, że ciąża chroni przed zaburzeniami czy chorobami psychicznymi. Niestety, nie jest to prawda. Znaczny odsetek, bo ok. 10% kobiet w ciąży ma depresję. Wykazano, że depresja w ciąży jest nie tylko przykrym stanem dla kobiety, ale większe nasilenie objawów depresji w czasie ciąży wiążę się też z większym prawdopodobieństwem wystąpienia w stanów depresyjnych u dziecka w przyszłości. Z drugiej strony istnieją zaburzenia, których przebieg w okresie ciąży może złagodnieć. Statystyka mówi, że tak jest u kobiet z chorobą afektywną dwubiegunową (ChAD), z których 80% doświadcza w tym okresie poprawy stanu zdrowia. Podobnie u kobiet z lękiem panicznym – stan ciąży często korzystnie wpływa na przebieg tego zaburzenia.

Główne zasady leczenia depresji w ciąży

Leczenie depresji w czasie ciąży jest trudne ze względu na wyraźne ograniczenia do stosowania farmakoterapii. Co prawda ok. 35% kobiet w ciąży przyjmuje, choćby okresowo, jakieś leki psychotropowe (zwykle benzodiazepiny), jednak odbywa się to często ”na własną rękę”, bez zaleceń lekarskich albo wręcz wbrew nim. Trzeba bowiem z całą mocą podkreślić, że żaden z leków psychotropowych, w tym także przeciwdepresyjnych, nie jest przeznaczony do stosowania w okresie ciąży. Wiadomo m.in., że wszystkie leki psychotropowe przechodzą przez łożysko do krwiobiegu płodu. Dlatego preferuje się w okresie ciąży pomoc psychoterapeutyczną i odłożenie leczenia farmakologicznego depresji na czas po urodzeniu dziecka, najlepiej po okresie karmienia. Istnieje także możliwość stosowania fototerapii, choć tylko niektóre osoby są wrażliwe na ten sposób leczenia.

Nie oznacza to jednakże, że nie mogą zaistnieć szczególne wskazania do przyjmowania leków przeciwdepresyjnych w ciąży. Mimo wszystko względy zdrowotne mogą spowodować, że zostanie podjęta decyzja o leczeniu farmakologicznym depresji, ale decyzja ta zasługuje na status decyzji wyjątkowej. Wtedy wszystkie możliwe okoliczności z nią związane, tak przewidywane korzyści, jak i ryzyko związane ze stosowanie leków, powinny być uwzględnione i omówione między osobą chorą na depresję a jej lekarzem. Dobrze jeśli w takiej decyzji uczestniczyć będzie najbliższa rodzina osoby chorej.

Niestety szacowanie „stosunku ryzyka i korzyści” przed podjęciem decyzji o leczeniu w czasie ciąży nie może być precyzyjne. Nasza wiedza o szkodliwości poszczególnych leków dla matki i płodu jest bowiem niepełna. Liczna badań naukowych i obserwacji dotycząca tego zagadnienia jest zdecydowanie niewystarczająca. U niektórych osób może ponadto mieć miejsce osobnicza, prawdopodobnie genetyczna, podatność na szkodliwe działanie leku na płód – co czyni przewidywanie ewentualnej szkodliwości terapii jeszcze bardziej trudnym.

Ogólnie można powiedzieć, że dotychczasowa wiedza pozwala, w wypadku ewentualnej farmakoterapii depresji w ciąży, na prowadzenie jej w sposób najbezpieczniejszy, że znane są zasady zmniejszające ryzyko ewentualnej szkodliwości. Jednak w konkretnym przypadku nigdy nie można wykluczyć ryzyka działania teratogennego (szkodliwego dla płodu).

Szczegółowe zasady stosowania leków przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych w ciąży

1. Przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych w czasie ciąży bezwzględnie powinno odbywać się tylko wtedy, gdy lekarz tak zaleci.
2. Decyzja o podjęciu takiego leczenia powinna być poprzedzona wyczerpującą informacją ze strony lekarza dla kobiety w ciąży. Jest bardzo wskazane, żeby analogiczną informację otrzymał także jej partner i decyzja o leczeniu farmakologicznym została podjęta we wspólnej rozmowie.
3. Jeśli farmakoterapia jest niezbędna, to preferuje się stosowanie jednego, dobrze znanego leku.
4. W leczeniu stosuje się możliwie najmniejszą dawkę, a przyjmowanie leku dzieli się na 2-3 dawki w ciągu dnia, aby zminimalizować stężenie leku we krwi.
5. Szczególnie w pierwszych trzech miesiącach ciąży leków psychotropowych nie powinno się stosować – jest to okres bardzo intensywnego formowania się struktur poszczególnych narządów dziecka.
6. Jest bardzo zalecane, aby leki psychotropowe zostały stopniowo odstawione na 3-4 tygodnie przed porodem. Zapobiega to objawom „z braku leku” („abstynencyjnym”) u noworodka po porodzie.

W sumie należy rozumieć ewentualność leczenia farmakologicznego depresji w okresie ciąży jako sytuację wyjątkową, jednak czasem uzasadnioną.

Stanisław Porczyk, specjalista psychiatra