Choroba afektywna dwubiegunowa – przebieg
Przebieg zaburzenia dwubiegunowego silnie zależy od tego, czy prowadzone jest systematyczne leczenie tej choroby. Terapia może bowiem spowodować całkowite ustąpienie objawów albo ich wybitne złagodzenie.
Początek choroby
Zaburzenie dwubiegunowe może nastąpić w każdym wieku, zazwyczaj ma on jednak miejsce w młodości lub wczesnej dorosłości. Pierwszy epizod może być depresją, subdepresją, manią, hipomanią bądź tzw. stanem mieszanym. Dawniej za typowy okres dla ujawnienia się choroby uważano okres między 20 a 30 r. ż., dziś wiadomo, że częste są początki przed 20 r. ż. Ocenia się, że u 2/3 osób z zaburzeniem dwubiegunowym choroba zaczyna się przed 18 r. ż. a u 30% przed 13 r. ż. Za najbardziej typowy okres początku choroby można uznać zwłaszcza okres między 15 a 19 r. ż. W pierwszych latach manifestacji choroba nierzadko nie jest rozpoznana i leczona. Od faktycznego początku choroby do jej rozpoznania i leczenia upływa średnio kilka lat.
Długość trwania choroby
Choroba afektywna dwubiegunowa jest chorobą trwająca przez całe życie, o bardzo różnym przebiegu, generalnie jednak o dużej nawrotowości. Przeciętnie w ciągu pierwszych 10 lat od postawienia rozpoznania, u osoby chorej występują cztery duże epizody choroby. Istnieją jednak też badania, które szacują częstość nawrotów na przeciętnie jeden epizod choroby rocznie. Oczywiście osoby z ChAD z szybką zmianą faz mają znacznie więcej nawrotów; kilka-kilkanaście, a nawet więcej, w ciągu jednego roku.
Liczba manii i depresji w przebiegu choroby
Okresy chorobowe, depresja i mania, występują w różnej liczbie i kolejności. Poprzedzielane są okresami zdrowia (remisji) albo przechodzą bezpośrednio jeden w drugi, co jest określane jako zmiana fazy albo przebieg naprzemienny. U większości chorych liczba depresji jest wyższa od liczby manii, większa jest też łączna długość okresów depresyjnych. Przewaga depresyjności jest wyraźniejsza w ChAD typu II niż w ChAD typu I. W typie o częstej zmianie faz (ang. rapid cycling) także przeważają okresy depresji.
Pierwszy epizod choroby najczęściej jest depresją. Mania, jako epizod pierwszy występuje rzadziej, a jeśli tak jest, to częściej ma to miejsce u mężczyzn. Epizody manii trwają od 2 tygodni do 5 miesięcy, depresje są natomiast nieco dłuższe, od 4 do 9 miesięcy, rzadko więcej. Istnieją jednak formy choroby afektywnej dwubiegunowej (ang. Rapid Cycling Bipolar Disorder i Ultradian Bipolar Disorder), które przebiegają z bardzo dużą częstością epizodów chorobowych. Wtedy okresy choroby mogą być krótkie lub bardzo krótkie i trwać np. tydzień, kilka dni, a nawet przechodzić, jeden w drugi (mania w depresję), kilkakrotnie w ciągu jednej doby.
Remisje choroby dwubiegunowej
Okresy remisji należą do naturalnego przebiegu niektórych typów choroby afektywnej dwubiegunowej albo są efektem skutecznego leczenia. Jako naturalne zjawisko mają miejsce w ChAD typu I i II. Jednak wiele okresów między właściwymi rzutami choroby, określanymi jako remisje, to okresy w których utrzymują się łagodniejsze objawy choroby, zwłaszcza depresyjne. Są to więc remisje niepełne. W przebiegu nieleczonej ChAD z szybką zmianą faz okresy zdrowia mogą się znacznie skracać a nawet zanikać.
Częstsze występowanie innych schorzeń?
Z CHAD niejednokrotnie współwystępują inne problemy zdrowotne. Są to najczęściej zaburzenia lękowe (w tym napady paniki), nadużywanie alkoholu i substancji narkotycznych (jako próba „samoleczenia” albo przejaw osłabienia mechanizmów kontroli w okresie manii) oraz zespół deficytu uwagi (ADD, ang. Attention Deficit Disorder). Z ChAD, zwłaszcza z typem z szybką zmianą faz, mogą współwystępować zaburzenia czynności tarczycy.
Rokowanie i czynniki prognostyczne
Bardzo trudno określić rokowanie w ChAD ze względu na możliwość różnego przebiegu choroby i różnej reakcji na stosowane leczenie. Dość często pierwsze kilka-kilkanaście miesięcy od ujawnienia się choroby jest okresem krytycznym. W wypadku dużego nasilenia choroby dochodzi niejednokrotnie do znacznego pogorszenia sprawności społecznej, która może się przejawiać się czasową niezdolnością do pracy, niezdolnością do nauki, nieradzeniem sobie z zadaniami domowymi. Niektórzy chorzy potrzebują leczenia w szpitalu. W razie podjęcia i kontynuowania leczenia, w ciągu kilku miesięcy dochodzi zwykle do farmakologicznego „kontrolowania” choroby. Może ono być pełne (całkowite wieloletnie remisje, czyli brak objawów choroby) albo niepełne – nawroty choroby występują, ale są zdecydowanie łagodniejsze i, niejednokrotnie, mniej częste. Wielu prawidłowo leczonych chorych, jest w pełni sprawnych życiowo i zawodowo. Inni, u których występują łagodne nawroty choroby nie przerywa pracy zawodowej ani innych zadań, choć ich sprawność może być w tym czasie zmniejsza. U innych chorych zdarzają się jednak nawroty o dużym nasileniu, nawet w wypadku prowadzonego leczenia, z silnymi tego konsekwencjami dla ich życia rodzinnego i zawodowego.
Na przebieg choroby i rokowanie duży wpływ mogą wywierać towarzyszące problemy życiowe lub zdrowotne. Wskazana jest abstynencja od alkoholu i substancji psychoaktywnych, ich spożywanie może silnie zakłócić proces leczenia. Wiele też zależy od indywidualnej zdolności osoby chorej do oceny własnego stanu zdrowia, umiejętności zauważenia wczesnych objawów nadciągającej fazy chorobowej i umiejętności odpowiedniego zareagowania. Reakcja ta może polegać np. na nawiązaniu wcześniejszego kontaktu z lekarzem albo zmianę dawkowania leków w sposób i w zakresie z nim ustalonym. Istotne jest też staranne leczenie ewentualnie współwystępujących innych problemów zdrowotnych takich jak np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, zaburzenia czynności tarczycy i inne. Zły stan ogólny i nieefektywne leczenie innych schorzeń może niekorzystnie wpłynąć na przebieg choroby dwubiegunowej.
Za czynniki mogące wskazywać na mniej korzystny przebieg choroby uważa się wczesny wiek zachorowania, maniakalny początek choroby, dużą od początku częstotliwość nawrotów oraz współistnienie poważnych schorzeń somatycznych.
Za czynniki korzystne można uważać późniejszy początek choroby, ujawnienie się choroby w postaci depresji, dojrzałość psychologiczną, brak w przebiegu choroby pełnoobjawowej manii, dobry ogólny stan zdrowia, korzystną sytuację osobistą, rodzinną i zawodową.
Stanisław Porczyk, specjalista psychiatra